Mật ong là chất ngọt không lên men, do ong lấy mật hoa hoặc dịch tiết từ bộ phận sống khác trên cây chế tạo ra, sau khi kiếm về chế biến và trộn với những chất liệu đặc biệt rồi bảo quản (đã đạt độ chín) trong bánh tổ mật.
* Có thể nêu định nghĩa mang tính chất sinh học dưới đây:
Mật ong là một chất do ong và một số loài côn trùng sống xã hội chế tạo ra từ mật hoa hoặc dịch ngọt mà chúng lấy từ cây cối đang sống về, rồi chế biến bằng cách đập cánh cho bốc hơi nước đi và tác động en-zim do chính chúng tiết ra.
Con ong tạo ra mật ong để làm nguồn thức ăn dự trữ. Thông Thường, ong vít lắp lỗ tổ chứa mật đã chế tạo xong bằng sáp ong khi đấy mât ong sẽ được bảo quản một cách tự nhiên trong thời gian dài.
CÁC CÔNG DỤNG CỦA MẬT ONG
Phần lớn sản lượng mật ong trên thế giới được dùng như một chất phết lên thức ăn cho ngọt hoặc pha chế nhiều cách vào thực phẩm hoặc đồ uống để làm ngọt thêm. Ít có những loại thực phẩm khác được tiêu dùng làm thực phẩm rộng rãi như vậy trong trạng thái tự nhiên không biến chất và mật ong cho ta cơ hội duy nhất để thưởng thức hương vị của bao loài hoa xung quanh ta hoặc ở miền xa lạ nào đó trên trái đất. Nơi bánh mì là thực phẩm chủ yếu thì ăn bánh mì với mật ong ở một số nước chứng tỏ đời sống khá giả. Bánh mì nóng hoặc bánh mì nướng giòn làm cho hương thơm của mật ong bốc lên.
Có thể mua mật ong dưới nhiều dạng khác nhau, có thể ở dạng lỏng (trong) hay kết tinh (miếng, dạng tinh thể) trong lọ: có thể làm cho mật kết tinh hoá lỏng trở lại bằng cách đặt thùng đựng mật ong trong nước ấm hoặc đun nóng rất nhanh trong lò viba, cũng có cách chế biến mật thành “lát” hoặc miếng bánh tổ cắt ra để trong bình chứa nông hoặc miếng bánh tổ cắt ra thả nổi trong lọ thuỷ tinh đựng mật lỏng, được gọi là mật khoanh.
* Dùng trong bếp
Mật ong được dùng làm gia vị ướp các loại thịt để khi nướng sẽ có mùi hương cực kỳ hấp dẫn. Mật ong cũng được sử dụng thay cho đường để làm các loại bánh ngọt, nước sinh tố, nước ép, ......
* Dùng trong công nghiệp thực phẩm
Mật ong ít nhất đã xâm nhập vào một mặt hàng sôcôla, một số loại kẹo caramen và kẹo cứng, nhất là loại kẹo làm dịu viêm họng. Nó là thành phần quan trọng trong một số mứt kẹo cổ truyền, có thể ở cả nước Ba Tư cổ xưa hoặc vùng Ả rập, mặc dù ngày nay đường được bán phổ biến để làm mứt kẹo. Đã có nhiều hướng làm lấy kẹo có mật ong, kẹo tu – rông, mỗi năm vào dịp Nôen cũng sản xuất tới 8000 tấn, nhất là ở Tây Ban Nha; ở Italia có kẹo toron, ở Pháp: kẹo nuga; ở Hylạp: kẹo hanvat và kẹo pasteli Baklaba ở Hylạp và Thổ nhĩ kỳ là sản phẩm trung gian giữa kẹo và bánh; nhưng bánh nhân hoa quả của Pháp và Lebkuchen ở Thụy sỹ là loại bánh nướng có nguồn gốc từ phương Bắc.
* Dùng trong pha chế rượu.
Ở nhiều cùng châu Phi nhiệt đới, nhất là Ethiopia, người ta dùng nhiều mật ong lên men theo phương pháp cổ truyền để làm bia. Ở châu Âu, xưa cho mật lên men thành rượu mật ong, có tới 12 độ rượu. Các loại rượu ngày nay vẫn sản xuất nhưng ít hơn trước đây rất nhiều.
Cho mật ong lên men theo phương pháp cổ truyền để làm rượu mật ong hoặc vang mật ong, làm metheglin trong có nhiều loại cỏ và làm những loại rượu nặng hơn. Trong sản xuất nước táo, nếu cho thêm từ 4 – 5% mật ong thì xúc tiến được quá trình lắng trong ở nhiệt độ khác nhau.
* Mật ong trong y dược
Ngày nay, mật ong được dùng thường xuyên ở bệnh viện trong các trường hợp có căn cứ chắc chắn và coi như một thành phần của những loại thuốc có tính chất tổng hợp và pha chế.
Chính hệ thống enzim của mật ong đã bảo vệ cho mật ong không bị hỏng trong quá trình ong sản xuất ra và trong thời gian bảo quản sau này. Những hệ thống tương tự tạo nên cơ sở cho việc sử dụng mật ong làm chất diệt khuẩn khi băng bó vết thương, chỗ bỏng và vào một số việc khác. Áp lực thẩm thấu cao của mật ong có tác dụng khử nước đối với hầu hết vi sinh vật, ức chế sự phát triển của chúng và có thể làm cho chúng chết. Mật ong còn có ích trong việc rút đi một số dịch trong mô bị phù nước. Người ta thông báo nhiều chất khác coi như nguồn kháng sinh hoặc những dược tính khác của mật ong, chẳn hạn “chất ức chế” nhiệt kháng và những thành phần bay hơi trong một số loại mật ong lấy ở một số loại cây.
* Dùng làm thuốc uống
Hàng năm ít nhất trên thế giới người ta mua tới 200 tấn mật ong để chế hợp dịch và keo chống ho; trong các thành phần phụ thêm khác có dầu bạc hà và dầu bạch đàn. Mật ong có tác dụng làm dịu đau và thường dùng cùng với nước chanh làm thuốc chống ho và viêm họng trong gia đình. Có một số người bị bệnh sốt mùa hè cho biết: nếu họ ăn nắp vít lỗ tổ cắt từ cầu mật ra trước khi quay mật thì cơn sốt giảm nhẹ đi nhưng tác giả chưa hề biết đến những thí nghiệm có đối chứng nào về sử dụng mật ong và sáp trong lỗ tổ vít nắp thế này.
Mật ong thường là đồ uống kích thích có tính chất phổ biến; các chất đường trong mật, glucoza và fructoza được hấp thụ trực tiếp vào máu và trở thành nguồn năng lượng dùng trực tiếp.
Mật ong dùng chữa bệnh dạ dày và đường ruột có hiệu quả. Mật ong được dùng nhiều trong y học phổ thông ở một số nước, nhất là ở Tây Âu và châu Á cũng như ở vùng đạo hồi. Đôi khi ăn mật ong được coi là phần nào đã áp dụng liệu pháp chữa bệnh bằng sản phẩm ong.
* Một số công dụng khác của mật ong
Mật ong được dùng vào nhiều mục đích khác, tuy khối lượng không lớn, như bảo quản tinh dịch bò đực và giác mạc con ngươi để cấy truyền. Đôi khi người ta đem loại mật ong chất lượng thấp cho lợn bò ăn. Mật ong còn dùng để điều trị nhiều bệnh súc vật.
Trong mỹ phẩm, mật ong có những công dụng cổ truyền, giới thiệu một số công thức tự pha chế để làm dịu và làm ẩm da, làm mịn mặt và nuôi tóc, nêu một số công thức ở nước Nga là nơi thành phần mỹ phẩm không giữ bí mật chặt chẽ lắm, nhiều nơi khác thường nói đến sử dụng mật ong nhưng không rõ số lượng hoặc không biết hoạt chất chính là gì.
Lưu ý khi dùng mật ong:
Không bảo quản mật ong trong các đồ đựng bằng kim loại, vì trong mật ong có acid hữu cơ và đường, dưới tác dụng của men, một phần các chất này biến thành acid etylenic. Chất này ăn mòn lớp ngoài kim loại và làm tăng thêm hàm lượng kim loại trong mật ong, làm mật biến chất. Thành phần dinh dưỡng của mật ong bị phá hoại, người dùng dễ trúng độc với các biểu hiện lợm giọng, nôn mửa...
Tuy là chất dinh dưỡng tốt nhưng không nên dùng mật ong cho trẻ nhỏ. Mật ong dễ bị trực khuẩn tấn công, chúng sinh sôi nảy nở và thải ra chất độc. Người lớn có sức đề kháng tốt nên ít khi phát bệnh như trẻ nhỏ. Tốt nhất là không cho trẻ dưới 1 tuổi ăn mật ong.
Nên bảo quản mật ong ở nhiệt độ thường, trong các chai lọ thủy tinh
